Bab 8 - Bahan Kimia Dalam Perindustrian (Chemical in Industry)

Bab 7 - Cahaya, Warna dan Penglihatan (Light, Colour and Sight)

Bab 6 - Tenaga Nuklear (Nuclear Energy)

Bab 5 - Tenaga dan Perubahan Kimia (Energy and Chemical Changes)

Perubahan Kimia

Jirim (matter) ialah bahan yang terdiri daripada zarah-zarah seni yang mempunyai jisim (mass) dan isipadu (volume).

Perubahan jirim melibatkan penyerapan atau pembebasan tenaga(absorption and release of energy).

Perubahan yang berlaku ke atas jirim boleh dikelaskan kepada dua jenis, iaitu:

1. Perubahan kimia.
2. Perubahan fizikal.

Perubahan kimia (chemical changes) ialah perubahan yang menghasilkansatu atau lebih bahan baru.

Bahan baru yang terhasil mempunyai komposisi yang berbeza daripada bahan asal.

Contohnya, telur yang digoreng dengan minyak akan berubah daripada keadaan cecair kepada pepejal pada kedua-dua kuning dah putih telur. 

Perubahan kimia telah berlaku, iaitu telur goreng yang terhasil mempunyai komposisi dan sifat kimia yang berbeza daripada telur mentah akibat paduannya dengan minyak.

Perubahan kimia sentiasa disertai dengan penyerapan dan pembebasan tenaga.

Penyerapan tenaga (absorption of energy) berlaku semasa pemecahan ikatan.

Pembebasan tenaga berlaku apabila pembentukan ikatan terjadi.

Perubahan kimia bersifat kekal dan tidak berbalik.

Ini bermakna bahan baru yang terhasil sukar ditukar kembali kepada bentuk asalnya.

Beberapa contoh perubahan kimia ialah:

• Pengaratan besi (rusting of iron).
• Pembakaran magnesium dalam oksigen.
• Proses fotosintesis (photosynthesis).
• Pembakaran bahan api fosil (burning of fossil fuels).
• Peneutralan (neutralisation) asid oleh alkali.

Bab 4 - Jirim dan Bahan (Matter and Substance)

Analisis Perubahan Keadaan Jirim (Analysing Changes  in the States of Matter)

Teori Kinetik Jirim

Jirim (matter) ialah sesuatu bahan yang mempunyai jisim (mass) danmemenuhi ruang (occupies space). Contohnya air, gas oksigen, kerusi, pokok, ayam, bakteria dan sebagainya.

Teori kinetik jirim (the kinetic theory of matter) digunakan untuk menerangkan sifat-sifat jirim dan perubahan keadaan jirim.

Menurut teori kinetik jirim:

1. Jirim terdiri daripada zarah-zarah yang sangat seni dan diskrit (tiny particles).
2. Zarah-zarah dalam jirim sentiasa bergerak secara rawak atau bergetar setempat.
3. Kenaikan suhu pada jirim menyebabkan zarah-zarah memperoleh lebih banyak tenaga kinetik dan bergerak lebih laju.

Teori kinetik jirim dapat dijelaskan melalui fenomena resapan dan gerakan Brown.

Resapan dalam gas

Resapan (diffusion) ialah pergerakan zarah-zarah jirim dari kawasan yang berkepekatan tinggi ke kawasan yang berkepekatan rendah sehingga kedua-dua kawasan mencapai kepekatan yang sama.

Resapan boleh berlaku dalam gas, cecair dan pepejal tanpa menggunakan tenaga luar.

Kadar resapan dalam gas adalah paling cepat berbanding dengan cecair dan pepejal kerana zarah-zarah gas mempunyai tenaga kinetik yang paling tinggi (gerakan paling pantas) dan ruang di antara zarah yang paling besar.

Rajah 1(a) menunjukkan dua buah balang gas yang masing-masing berisi udara dan gas nitrogen dioksida. Gas nitrogen dioksida berwarna perang dan lebih berat daripada udara. Apabila kadbod yang mengasingkan kedua-dua gas dialih, resapan yang berlaku menyebabkan udara bercampur dengan gas nitrogen dioksida secara sekata. Kedua-dua balang gas kelihatan berwarna perang (Rajah 1(b)).

Rajah 1: Resapan gas nitrogen dioksida dalam udara.

Rajah 2: Resapan wap ammonia dan wap hidrogen klorida.

Rajah 2 menunjukkan kapas yang dibasahi oleh cecair ammonia di satu hujung tiub pembakaran dan kapas yang dibasahi oleh asid hidroklorik pekat di hujung yang satu lagi.

1. Wasap putih kelihatan terbentuk dalam balang gas berhampiran hujung tiub yang mengandungi kapas yang dibasahi oleh asid hidroklorik pekat.
2. Gas ammonia dan gas hidrogen klorida dibebaskan oleh kapas di hujung bertentangan.
3. Zarah kedua-dua bahan bergerak secara rawak dan laju. Resapan berlaku apabila kedua-dua zarah memasuki ruang antara udara.
4. Zarah ammonia yang lebih ringan meresap dengan lebih cepat dalam udara berbanding dengan zarah hidrogen klorida.
5. Oleh itu, wasap putih terbentuk pada hujung berdekatan dengan asid hidroklorik apabila kedua-dua gas itu berpadu. Sebatian yang terbentuk ialah ammonium klorida.

Kadar resapan gas bertambah apabila suhu meningkat.

Gerakan Brown

Satu sampel asap yang diperiksa menerusi mikroskop berkuasa tinggi menunjukkan zarah-zarah asap bergerak secara rawak dalam lintasan bercorak zig-zag.

Kesan ini dikenali sebagai gerakan Brown (Brownian motion) sempena nama seorang saintis yang menemuinya pada tahun 1785, iaitu Robert Brown. Beliau memerhatikan pergerakan butir debunga di atas permukaan air yang mengikuti corak rawak.

Teori kinetik jirim menerangkan gerakan Brown seperti berikut:

1. Udara terdiri daripada zarah-zarah seni yang tidak dapat dilihat melalui mikroskop.
2. Zarah-zarah udara yang bergerak secara rawak dan cepat ini menghentam zarah-zarah asap yang bersaiz lebih besar dan mengakibatkan zarah-zarah asap itu bergerak ke sana dan ke sini (pergerakan rawak).

Gerakan Brown boleh berlaku dalam semua jenis gas dan cecair.

Bab 3 - Keturunan dan Variasi (Heredity and Variation)

Pembahagian Sel

Semua hidupan multisel di muka Bumi bermula daripada satu sel yang akan menjalankan pembahagian (division) berulang kali untuk menghasilkan berjuta-juta sel bagi pembentukan satu organisma.

Sel merupakan unit binaan asas bagi semua organisma hidup.

Pembahagian sel (cell division) di dalam badan sesuatu organism ialah satuproses yang berterusan (continuous process) sepanjang hayat organisma tersebut.

Pembahagian sel adalah penting untuk menambahkan bilangan sel semasapertumbuhan (growth) organisma dan penghasilan gamet yang terlibat dalampembiakan seks (sexual reproduction).

Nukleus ialah struktur yang mengawal semua aktiviti sel dan terlibat dalam penentuan keturunan.

Kromosom (bahan baka) setiap sel terdapat di dalam nukleus sel. Semua aktiviti nukleus (nucleus) yang berkait dengan keturunan melibatkan gen yang terletak pada kromosom (chromosome).

Oleh itu, nukleus berperanan dalam mengawal pembahagian sel.

Gen dan Kromosom

Gen merupakan unit keturunan asas (units of inheritance) yang membawa maklumat keturunan daripada satu generasi ke generasi yang berikut.

Setiap jenis gen mengawal perkembangan ciri-ciri tertentu. Contohnya, terdapat gen yang mengawal warna rambut, ketinggian, rupa bentuk daun dan tekstur kulit.

Separuh daripada bilangan gen ini berasal daripada ibu dan separuh lagi daripada bapa. Gen bertanggung-jawab membawa maklumat baka tentang pewarisan ciri-ciri ibu bapa kepada anak.

Gen (genes) adalah terlalu halus untuk dicerap dibawah  mikroskop.

Setiap populasi organisma mempunyai bilangan dan jenis gen tersendiri. Ini menyebabkan kandungan biokimia, rupa bentuk fizikal dan ciri-ciri yang berbeza daripada organism lain.

Gen disusun mengikut urutan tertentu di sepanjang kromosom. Setiap gen menduduki tempat tertentu yang disebut lokus (locus) dalam kromosom.

Kromosom (chromosomes) merupakan struktur bebenang halus dan panjangdi dalam nukleus sel.

Kromosom dibina daripada molekul asid nukleik yang dinamakan asid deoksiribonukleik / DNA (deoxyribonucleic acids) dan protein.

Dalam keadaan normal, kromosom dalam nukleus tidak ketara dan hanya dapat dicerap semasa sel melakukan pembahagian. Kromosom hanya jelas kelihatan di bawah mikroskop cahaya berkuasa tinggi semasa pembahagian sel.

Apabila sel membahagi, kromosom mengalami penduaan (duplication). Kromosom akan mengecut dan kelihatan tebal serta pendek. Setiap kromosom ini mempunyai dua kromatid (chromatids) yang terikat ditengahnya olehsentromer (centomere).

Kedua-dua kromatid ini adalah seiras dari segi bentuk dan kandungan bahan baka.

Struktur kromosom.

Setiap organisma mempunyai bilangan kromosom tertentu. Contohnya, manusia mempunyai 46 kromosom.

Jadual di bawah menunjukkan bilangan kromosom (atau nombor kromosom) yang terkandung dalam sel soma organisma lain.

Organisma	Bilangan kromosom dalam sel soma
Paku pakis	480
Ikan gurameh	100
Kucing	38
Kuda	30
Katak	26
Jagung	20
Tomato	12
Kacang pea	7

Terdapat dua jenis kromosom, iaitu autosom dan kromosom seks dalam manusia dan haiwan peringkat tinggi.

Autosom mengawal semua ciri soma seperti jenis kumpulan darah, berat badan, saiz buah-buahan dan warna kulit.

Kromosom seks pula mengawal jenis jantina. Contohnya, dalam manusia terdapat 46 kromosom, 44 daripadanya ialah autosom manakala yang dua lagi adalah kromosom seks, iaitu kromosom XY dalam lelaki dan kromosom XX dalam wanita.

Jenis Pembahagian Sel

Setiap sel hidup boleh membahagi. Tujuan sel membahagi adalah untuk:

• Menggantikan sel lama yang sudah tua, rosak atau mati.
• Menambah bilangan sel bagi membolehkan pertumbuhan organisma.
• Menurunkan bahan baka daripada sel induk kepada sel baru melalui pembiakan (reproduction).

Semasa pembahagian sel (cell division), bukan sahaja sitoplasma membahagi, nukleus sel juga akan membahagi supaya sel baru dilengkapi dengan bahan baka induk.

Dalam erti kata lain, sel rambut manusia tetap akan membahagi untuk menghasilkan sel rambut manusia, dan sel kaki ayam akan menghasilkan sel kaki ayam.

Terdapat dua (02) jenis pembahagian sel, iaitu:

1. Mitosis.
2. Meiosis.

Bab 2 - Koordinasi Badan (Body Coordination)

Koordinasi Badan

Koordinasi badan (body coordination) dikelaskan kepada dua jenis, iaitu;

1. Koordinasi saraf (nervous coordination)
2. Koordinasi hormon (hormonal coordination)

Koordinasi saraf dikawal oleh sistem saraf (nervous system), yang mengawal aktiviti seperti berjalan, menulis, dsb.

Koordinasi hormon dikawal oleh sistem endokrin (endocrine system) yang mengawal aktiviti seperti pertumbuhan badan, pembiakan, dsb.

Kedua-dua kelas koordinasi badan ini membolehkan semua organ badan untuk mengesan rangsangan (stimuli) dan bergerak balas (respond) terhadapnya.

Sistem Saraf Manusia

Sistem saraf manusia (human nervous system) menyelaras aktiviti-aktiviti badan dengan menghantar mesej dalam bentuk impuls sebagai tindak balas terhadap rangsangan (stimuli).

Sistem saraf manusia terdiri daripada:

1. Sistem saraf pusat (central nervous system).
2. Sistem saraf periferi (peripheral nervous system).

Sistem saraf manusia.

Sistem saraf pusat (central nervous system) terdiri daripada:

• Otak (brain).
• Saraf tunjang (spinal cord). 

Sistem saraf pusat juga adalah pusat kawalan sistem saraf.

Sistem saraf periferi (peripheral nervous system) terdiri daripada:

• Sistem saraf soma (somatic nervous sytem) yang mengawaltindakan terkawal (voluntary action). Sistem saraf soma terbahagi kepada dua iaitu: 
  i) Saraf kranium (cranial nerves), bertempat dibahagian atas leher, yang mengawal aktiviti seperti melihat, menghidu dan mendengar. 
  ii) Saraf spina (spinal nerves) yang bertempat dibahagian bawah leher, yang mengawal aktiviti seperti menulis, menari dan berlari.
  
  
• Sistem saraf autonomi (autonomic nervous system) yang mengawaltindakan luar kawal (involuntary action), yang mengawal aktiviti seperti rembesan enzim, bernafas, denyutan jantung dan pencernaan makanan.  

Rangsangan

(seperti makanan, bau, bunyi, cahaya atau sentuhan)

dikesan oleh
↓

Reseptor 

(dalam organ deria seperti lidah, hidung, telinga, mata atau kulit) 

akan menghasilkan
↓

Impuls 

yang dibawa oleh neuron (sel saraf) ke 

↓

Sistem saraf pusat (otak atau saraf tunjang) 

untuk ditafsirkan yang seterusnya dihantar ke
↓ 

Efektor 

(organ seperti otot atau kelenjar yang bergerak balas terhadap rangsangan) 

untuk menghasilkan 

↓

Gerak balas

Neuron

Unit fungsi asas dalam sistem saraf ialah neuron. Neuron adalah sel saraf (nerve cell).

Fungsi neuron adalah untuk membawa impuls.

Sistem saraf manusia terdiri daripada berjuta-juta neuron.

Struktur yang sangat khusus dalam neuron adalah adalah berbeza daripada sel-sel badan yang lain.

Terdapat tiga jenis neuron dalam badan manusia, iaitu:

1) Neuron deria (sensory neurone)

Fungsi neuron deria adalah membawa impuls dari organ deria/reseptor (sensory organ/receptor) ke sistem saraf pusat (central nervous system).

2) Neuron perantaraan (relay/intermediate neurone)

Fungsi neuron perantaraan adalah menghantar impuls dari neuron deria ke neuron motor.

3) Neuron motor (motor neurone)

Fungsi neuron motor adalah membawa impuls dari sistem saraf pusat ke efektor (effector).

Bahagian-bahagian neuron dan fungsi-fungsinya.

• Badan sel (cell body)
  Fungsi: Mengawal semua aktiviti neuron.
  
  
• Dendrit (dendrite)
  Fungsi: Menerima impulse dan menghantarnya ke arah dendron.
  
  
• Dendron
  Fungsi: Menerima impuls dan menghantarnya ke arah badan sel.
  
  
• Akson (axon)
  Fungsi: Menghantar impuls keluar dari badan sel.
  
  
• Salut mielin (myelin sheath)
  Fungsi: Penebat akson untuk mengelakkan kebocoran impuls. Mempercepatkan penghantaran impuls.
  
  

  Koordinasi Saraf

  Koordinasi saraf (nervous coordination) adalah merujuk kepada koordinasi sistem badan terhadap rangsangan (stimuli) yang mengakibatkan tindak balas yang sesuai melalui penghantaran impuls (impulses).
  
  Reseptor (receptor) adalah sel deria yang terdapat di dalam organ deria kita. Reseptor mengesan rangsangan pada persekitaran.
  
  Terdapat banyak jenis reseptor yang mana setiap satunya sensitif kepada satu jenis rangsangan sahaja. Sebagai contoh, reseptor pada mata (eyes) sensitif terhadap cahaya (light); reseptor pada telinga (ears) sensitif terhadap bunyi (sound).
  
  Efektor (effector) adalah organ-organ yang bertindak balas terhadap arahan (impuls) yang diterima daripada sistem saraf pusat (central nervous system).
  
  Contoh-contoh efektor adalah otot (muscles) dan kelenjar (glands). Otot bertindak balas dengan mengecut, manakala kelenjar bertindak balas dengan merembeskan bahan kimia ke dalam aliran darah.
  
  Apabila reseptor mengesan rangsangan, ia akan menghantar impuls elektrik (electrical impulses) kepada sistem saraf pusat melalui neuron deria (sensory neurones). Sistem saraf pusat akan memproses maklumat dan kemudian menghantar impuls melalui neuron motor (motor neurone) ke efektor untuk memulakan/menghasilkan tindak balas.

  

  Laluan impuls dalam koordinasi saraf.

  
  

  
  

  
  

  Tindakan Refleks

  
  
  

  Tindakan refleks (reflex action) ialah gerak balas terhadap sesuatu rangsangan (stimulus) yang berlaku secara pantas (rapid) dan automatik serta tidak memerlukan pemikiran (otak).

  
  

  Tindakan refleks merupakan tindakan luar kawal. Tindakan refleks tidak perlu dipelajari dan biasanya berlaku tanpa disedari.

  
  

  Contoh-contoh tindakan refleks dalam kehidupan harian ialah menarik tangan apabila tersentuh seterika panas, sentakan lutut dan kerlipan mata (blinking of eyes).

  
  

  Dalam tindakan refleks, impuls dihantar dengan pantas dari reseptor (receptor) melalui neuron deria (sensory neurone) ke saraf tunjang (spinal cord). Di dalam saraf tunjang, impuls melintasi neuron perantaraan (relay neurone) sebelum keluar dari saraf tunjang melalui neuron motor.

  
  

  Lintasan impuls sedemikian dikenali sebagai arka refleks (reflex arc).

  
  

  

  Lintasan tindakan refleks (arka refleks).

  
  

  Urutan lintasan yang dilalui oleh impuls dalam tindakan refleks adalah seperti berikut:

  
  

  Rangsangan → reseptor → neuron deria → saraf tunjang → neuron perantaraan → neuron motor → efektor → gerak balas

  
  

  Jirim putih didapati pada bahagian luar saraf tunjang dan terdiri daripada gentian-gentian saraf. Jirim putih kelihatan berwarna putih kerana kehadiransalut mielin pada gentian saraf.

  
  

  Jirim kelabu yang berbentuk huruf H terdapat di bahagian tengah saraf tunjang. Jirim kelabu ini terdiri daripada badan sel.

  
  

  Kelebihan tindakan refleks ialah:

  • Membolehkan gerak balas badan yang sangat pantas terhadap perubahan persekitaran luar dan dalam.
  • Tindakannya mendatangkan faedah, contohnya mengelakkan diri daripada kecederaan.
  • Gerak balasnya adalah secara spontan (automatic).

  
  

  
  

  Deria Kinestesis & Peranan Reseptor Regang Dalam Mengekalkan Keseimbangan dan Koordinasi

  
  

  Selain deria sentuh, bau, rasa, penglihatan, manusia juga mempunyai deria kinestesis yang membolehkan seseorang peka terhadap regangan otot.

  
  

  Melalui deria kinestesis, kita boleh mengetahui kedudukan bahagian badan dan orientasi badan secara menyeluruh pada setiap masa tanpa melihat. Melalui deria kinestesis juga, kita dapat menjalankan aktiviti seperti bermain piano, menari dan menukar baju dengan mata tertutup atau dalam keadaan gelap.

  
  

  Kita juga berupaya menentukan objek mana yang lebih berat apabila objek itu dipegang secara bergilir-gilir walaupun tanpa melihat objek itu.

  
  

  Reseptor regang (proprioceptors) memainkan peranan penting dalam deria kinestesis. Contoh reseptor regang ialah otot, tendon, ligamen dan sendi. Reseptor ini sangat peka terhadap perubahan dalam regangan, tegangan dan kedudukan bahagian badan yang berkaitan.

  
  

  

  Reseptor regang (proprioceptors) dalam otot.

  
  

  Reseptor regang merupakan gentian otot khas yang disambungkan kepada gentian saraf deria dan terletak selari dengan gentian otot lain. Reseptor ini dirangsangkan apabila otot mengecut atau mengendur. Impuls dihantar ke otak. Otak akan mentafsir maklumat supaya otot dapat bergerak balas untuk mengimbangkan badan.

  
  

  Apabila berlaku pergerakan di bahagian badan ini, reseptor regang akan dirangsang dan impuls dicetuskan serta dihantar ke sistem saraf pusat. Otak akan menganalisis maklumat itu dan menghantar impuls kembali ke bahagian badan yang sama untuk memastikan pergerakan bahagian itu diselaraskan dan pengimbangan badan secara keseluruhan tidak terjejas.

  
  

  Reseptor kinestesis dang regang bekerjasama rapat dengan reseptor di bahagian telinga dalam pengimbangan badan.

  
  

  Semasa menjalankan sesuatu pergerakan, reseptor di telinga dalam akan memberitahu kita tentang kedudukan terhadap tarikan graviti manakala reseptor kinestesis dan regang pula memberikan maklumat tentang kedudukan bahagian badan yang lain secara relatif dengan kedudukan kepala.

  
  

  Dalam proses pengimbangan, otot melakukan penyelarasan untuk memastikan pusat tarikan graviti berada dalam keadaan yang stabil.

  
  

  Deria kinestesis sangat penting terutamanya bagi orang buta kerana deria ini membolehkannya

  • mengimbangkan kedudukan dan koordinasi badan tanpa melihat.
  • menentukan objek mana yang lebih berat.

  
  

  
  

  
  

  Otak Manusia

  Struktur Otak Manusia

  
  

  Otak manusia (human brain) merupakan sebahagian daripada system saraf pusat dan terletak di rongga kranium (cranial cavity).

  
  

  Otak manusia terdiri daripada berjuta-juta sel saraf, mempunyai berat kira-kira 1.4 - 1.5 kg, dan merupakan otak yang paling rencam dalam alam haiwan (animal kingdom).

  
  

  Otak manusia mempunyai bahagian luar yang berwarna kelabu, dan bahagian dalam yang berwarna putih.

  
  

  Bahagian kelabu terdiri daripada badan sel neuron (neurone), juga dikenali sebagai jirim kelabu, manakala bahagian putih terdiri daripada gentian saraf atau dikenali sebagai jirim putih.

  
  

  

  Bahagian utama otak manusia.

  
  

  Terdapat tiga (03) bahagian utama dalam otak manusia, iaitu:

  1. Serebrum (cerebrum)
  2. Serebelum (cerebellum)
  3. Medula oblongata (medulla oblongata)

  
  

  Bahagian otak dan fungsinya.
  
  
  

  Bahagian otak	Fungsi
  Serebrum	Mengawal semua tindakan terkawal. Mengawal segala aktiviti kecerdasan, pembelajaran, pemikiran dan ingatan. Menerima dan mentafsir utusan dari deria penglihatan, pendengaran, sentuhan, bau dan rasa.
  Serebelum	Mengawal keseimbangan badan. Menyelaraskan segala aktiviti yang terlibat dalam pergerakan.
  Medula oblongata	Mengawal semua tindakan luar kawal seperti pernafasan, denyutan jantung dan peristalsis (peristaltic). Menyelaraskan tindakan reflex seperti muntah, batuk, bersin dan rembesan air liur.

  
  

  

  Keratan tegak otak manusia.

  
  

  
  

  Serebrum

  
  

  Serebrum merupakan bahagian yang terbesar merangkumi lebih kurang 80% daripada jumlah jisim otak dan terletak di otak hadapan.

  
  

  

  Kawasan fungsi serebrum otak manusia.

  
  

  Serebrum boleh dibahagikan kepada dua (02) hemisfera, iaitu:

  1. Hemisfera kanan.
  2. Hemisfera kiri.

  
  

  Hemisfera kanan menerima impuls saraf daripada bahagian kiri badan, manakala hemisfera kiri pula menerima impuls saraf daripada bahagian kanan badan.

  
  

  Lapisan luar serebrum berlipat-lipat dan mempunyai alur yang dalam untukmeningkatkan luas permukaan otak dan menampung lebih banyak neuron. Luas permukaan yang besar melibatkan keupayaan untuk menyimpan maklumat dan mentafsirkan impuls yang tinggi.

  
  

  Fungsi serebrum adalah seperti berikut:

  1. Terlibat dalam tindakan terkawal.
  2. Menjalankan aktiviti pemikiran logik, penaakulan dan ingatan.
  3. Mengawal fungsi organ deria.
  4. Sebahagian besar hemisfera kanan mengawal tugas yang memerlukan proses sintesis seperti mereka-bentuk dan mengecam muka seseorang.
  5. Sebahagian besar hemisfera kiri mengawal tugas yang memerlukan penggunaan proses analisis seperti bertutur, membaca, menulis dan mengira.

  
  

  Selain pembahagian kepada dua hemisfera, serebrum juga dibahagikan kepada tiga kawasan fungsi:

  1. Kawasan hadapan – mengawal aktiviti seperti pemikiran, peringatan, pembelajaran, penaakulan dan kecerdasan.
  2. Kawasan deria – menerima impuls daripada organ deria.
  3. Kawasan motor – mengawal otot yang terlibat dalam pergerakan.

  
  

  
  

  Serebelum

  
  

  Serebelum terletak di bawah dan di belakang serebrum.

  
  

  Seperti serebrum, lapisan luar serebelum juga adalah berlipat-lipat.

  
  

  Serebelum juga terbahagi kepada dua hemisfera, iaitu hemisfera kiri danhemisfera kanan.

  
  

  Fungsi serebelum adalah:

  1. Mengawal keseimbangan badan.
  2. Menyelaraskan aktiviti terkawal.
  3. Bertindak secara rapat dengan kawasan motor dalam serebrum.

  
  

  
  

  Medula oblongata

  
  

  Medula oblongata adalah bahagian paling bawah yang menghubungkan otak dengan saraf tunjang.

  
  

  Medula oblongata adalah komponen otak yang paling kecil.

  
  

  Fungsi medula oblongata adalah:

  1. Menyelaraskan aktiviti luar kawal seperti denyutan jantung, peristalsis (perjalanan tinja di dalam usus), bersin dan rembesan air liur.
  2. Membolehkan seseorang terus hidup walaupun serebrum dan serebelum tercedera.

  
  

  
  

  Tindakan Terkawal dan Tindakan Luar Kawal

  
  

  Gerak balas manusia terhadap sesuatu rangsangan dikategorikan kepada dua jenis, iaitu:

  1. Tindakan terkawal (voluntary actions).
  2. Tindakan luar kawal (involuntary actions).

  
  

  Tidakan terkawal ialah tindakan yang dikawal oleh otak. Tindakan ini berlaku dalam keadaan sedar dan boleh dilaksanakan mengikut kehendak atau keinginan individu. Contohnya, bertutur, berlari, ketawa, membaca dan menari.

  
  

  Tindakan luar kawal ialah tindakan yang tidak dikawal dan dilakukan tanpa disedari. Contohnya, peristalsis (perjalanan tinja di dalam usus), pencernaan, denyutan jantung dan kadar pernafasan normal.

  
  

  Tindakan luar kawal dikoordinasikan (coordinated) oleh medula oblongata dan sistem saraf autonomi (autonomic nervous system). Sistem saraf autonomi menyambungkan saraf tunjang kepada organ-organ dalam badan.

  
  

  Tindakan luar kawal tidak boleh dimulakan atau dihentikan mengikut kehendak kita.

  
  

  Terdapat sesetengah tindakan luar kawal pada peringkat awal kehidupan manusia yang menjadi tindakan terkawal apabila dewasa, contohnya penyahtinjaan.

  
  

  Pernafasan pada asasnya ialah tindakan luar kawal, tetapi boleh menjadi tindakan terkawal apabila kadar pernafasan berubah menjadi lebih cepat.

  
  

  
  

  Minda

  
  

  Salah satu keistimewaan anugerah Tuhan kepada manusia adalah minda.

  Minda (mind) boleh ditakrifkan sebagai keupayaan kognitif (cognitive abilities) seperti kebolehan untuk berfikir dan menaakul. Menaakul ialah kebolehan seseorang membuat pertimbangan/keputusan dalam keadaan tertentu.

  
  

  Minda juga merupakan pusat kawalan (control center) bagi emosi seperti kerisauan, kemarahan, ketakutan dan kesedihan.

  
  

  Minda berhubung rapat dengan perkembangan kesihatan mental secara langsung dan kesihatan fizikal secara tidak langsung.

  
  

  Kesihatan rohani yang baik boleh meyebabkan minda yang baik.

  
  

  Minda juga mempunyai hubungan rapat dengan otak. Tanpa otak, minda tidak akan wujud.

  
  

  Otak (brain) hanya sekadar memproses, menganalisis dan menyimpan maklumat. Sebaliknya, bagaimana kita memilih maklumat yang ada pada otak, cara reaksi kita, perasaan dan fikiran kita tentang maklumat itu, merupakan fungsi minda.

  
  

  Faktor-faktor yang mempengaruhi minda termasuklah:

  • Kesihatan fizikal.
  • Kesihatan mental.
  • Kesihatan emosi.
  • Kesihatan rohani.
  • Aktiviti sosial.
  • Jenis reaksi dan hobi.
  • Makanan.
  • Jenis pekerjaan.
  • Keluarga.